Ik-wij-het
Het ik-wij-het model onderscheidt drie ‘werelden’, drie ‘perspectieven’, drie ‘aspecten’. Deze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
IK gaat over de ‘binnenkant’ van ieder persoonlijk. WIJ over de verbinding binnen de groep en HET over dat wat zichtbaar, tastbaar en maakbaar is (lesprogramma’s, schoolbeleid, organisatie, structuur, systemen, inrichting etc). Als je je op slechts één perspectief richt, kun je wel iets bereiken, maar verspil je ook veel energie. Door tegelijkertijd expliciet aandacht te geven aan alle drie de aspecten in onderlinge relatie bereik je een optimale balans en optimale resultaten. Een voorwaarde hiervoor is om elkaar zo veel mogelijk te vinden in het midden en de overlap tussen de verschillende perspectieven te vergroten. In het midden raken we de kern, in het midden ‘klopt’ het.
Daniel Ofman spreekt graag van ‘houding’ voor de IK-wereld, ‘verhouding’ voor de WIJ-wereld en ‘inhoud’ voor de HET-wereld. Hoewel ‘ inhoud’ de lading niet helemaal dekt, nemen we deze woorden graag over vanwege de liefdevolle uitleg: ‘Inhoud, houding en verhouding, op alle drie de planeten “houden” ze van iets anders. Dat hebben ze in ieder geval gemeen, ze houden ergens van’.
Voor ons werk op scholen laten we ons ook inspireren door Gert Biesta en de Transactionele Analyse. Wij maken onderscheid tussen ik-wij-het als onderwijsmodel, organisatiemodel en persoonlijkheidsmodel.
Ik-wij-het als onderwijsmodel
Onderwijs richt zich op drie aspecten:
- Het eerste aspect – kwalificatie – is gericht op het verwerven van tastbare en zichtbare kennis en vaardigheden om zich te kwalificeren voor een vervolgopleiding of voor een beroep (schooladvies, diploma).
- Daarnaast is onderwijs ook altijd een proces van socialisatie: de omgang met elkaar in een groep, de beroepspraktijk en de wereld daarbuiten.
- Ten derde richt het onderwijs zich op persoonlijke bewustwording en groei, de persoonsvorming.
Als elk van de drie aspecten voldoende en in onderlinge samenhang aan bod komen, behalen leerlingen en studenten optimale resultaten, zichtbaar en voelbaar.
Ik-wij-het al organisatiemodel
Binnen organisaties en teams zijn de drie aspecten onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ontwikkeling en verandering in een organisatie vindt pas plaats als:
- het werk voldoende aansluit bij de individuele verlangens en overtuigingen (IK);
- de teamleden in een veilige en vertrouwelijke sfeer aan gezamenlijke doelen werken (WIJ);
- het beleid, de doelstellingen, de regels en de richting duidelijk zijn (HET).
Als deze aspecten binnen een team tegelijkertijd aanwezig zijn, dán kan er succesvol en energiek gewerkt worden aan het behalen van de gewenste resultaten, met zichtbaar enthousiasme. In het midden vóelen we de verbinding. Dáár is het voor iedereen duidelijk wat we doen en waarom we dat zo doen. Dáár werken we vanuit gezamenlijke waarden van harte samen! Klopt één van deze drie niet? Dan is de kans groot dat onrust, gedoe, verwarring of gebrek aan focus de overhand heeft en dat er weinig terecht komt van het bereiken van de beoogde (én noodzakelijke) resultaten.
Ik-wij-het als persoonlijkheidsmodel
De drie aspecten zijn ook zeer verhelderend, wanneer we deze beschouwen als persoonlijke behoeftes, die nu eenmaal in ieder mens aanwezig zijn:
- behoefte aan eigenheid, eigen verlangens, eigen ideeën, eigen geloof, eigen overtuigingen, eigen ruimte (IK);
- behoefte aan relatie, aandacht, verbinding, ‘voeding’ , een veilige sfeer, ruggensteun (WIJ);
- behoefte aan structuur, duidelijkheid, richting (HET).
Als al deze drie aspecten in gelijke mate en tegelijkertijd in een persoon aanwezig zijn, dan is er volledige balans.
